door Arjan van Westen
Onlangs is in Brazilië de film Febre Brasileira, uma emigração zelandesa esquecida, gepresenteerd. Samen met Monique Schoutsen maakte ik de documentaire Braziliaanse Koorts, over de geschiedenis van ruim 700 straatarme Zeeuwen die halverwege de 19de eeuw naar Brazilië emigreerden.
Met dank aan financiering van DutchCulture kon Braziliaanse Koorts vertaald worden. We gingen na de première van de Nederlandse versie eind januari aan de slag en samen met editor Jeannine Kooistra maakten we een hermontage zodat ook de Brazilianen de film kunnen zien. We vonden in Amsterdam een geschikte Braziliaanse voice over. Raymundo Gomes Prett sprak Febre Brasileira in. Hij woont al jaren in Nederland. Leuk detail: Raymundo komt oorspronkelijk uit Espirito Santo, de deelstaat waar ook de Zeeuwen terechtkwamen.
Dankzij deze bijdrage uit het Matchingsfonds Gedeeld Cultureel Erfgoed van DutchCulture kon ook de reis voor Ton Roos en Margje Eshuis betaald worden. Ton en Margje woonden met hun drie kinderen in de jaren zeventig van de vorige eeuw een paar jaar tussen de nazaten van deze onfortuinlijke landverhuizers en zorgden ervoor dat Nederland de Zeeuwse Brazilianen herontdekte. In 2008 publiceerden ze het boek: ‘Op een dag zullen ze ons vinden, een Zeeuwse geschiedenis in Brazilië.’ Ton en Margje waren voor Monique en mij dan ook goede ambassadeurs om onze film in Brazilië onder de aandacht te brengen. Allereerst verzorgden ze in Nederlandse kolonies in de deelstaten Paraná en São Paulo voorstellingen van de film. En het schrijversechtpaar uit Amersfoort was uiteraard prominent aanwezig op de officiële première van Febre Brasileira eind april in Vitória. Lees hier meer over hun bijzondere tournee.
We vroegen er geen financiering voor aan, niettemin wilden Monique en ik ook graag bij de presentatie van onze film in Vitória zijn. We hebben ons vakantiebudget dit jaar dan ook voor een deel besteed aan de release van de documentaire Febre Brasileira. Auto gehuurd op het vliegveld van Rio de Janeiro en mooie rondreis in Minas Gerais gecombineerd met filmpresentaties in Vitória en aansluitend Rio de Janeiro. Onderweg hebben we nog wat dvd’s bezorgd in musea te Rio de Janeiro en Petropolis. Onze indruk is dat het thema migratie erg leeft in Brazilië. Onderweg viel ons de oprechte interesse van de Brazilianen op wanneer ter sprake kwam dat we deze documentaire hebben gemaakt. En we grepen deze vakantie aan om eerste contacten te leggen voor een vervolg op Braziliaanse Koorts, een film die latere migratie vanuit Nederland naar Brazilië in beeld moet brengen. Daarover later meer via onze website en twitter @Brazilkoorts.
Omdat we wisten dat een aantal nazaten van de landverhuizers te oud is om naar de voorstelling in Vitória te komen, zijn we op weg van Ouro Preto naar Vitória nog even langs gegaan bij een aantal hoofdrolspelers uit de documentaire. We bezochten daarvoor de streek rondom Holanda. Daar kwamen rond 1858 de meeste Zeeuwse landverhuizers terecht. We schrokken in Holandinha van de broze gezondheid van de 85-jarige Alfredo Heule. Vorig jaar interviewden we hem nog voor Braziliaanse Koorts in de auto. Samen met hem reden we over de door de heuvels kronkelende zandwegen. Heule, die pas na zijn veertigste levensjaar Nederlanders ontmoette, sprak met veel plezier in goed verstaanbaar Zeeuws over de geschiedenis van de Hollandse families in de streek. Hoe zijn grootvader Piet altijd had gezegd: ,Ja jongens, we moeten Hollands blijven praten want er komt een dag dat ze ons weer bezoeken.’’ Opnamen waar Alfredo nu waarschijnlijk niet meer fit genoeg voor zou zijn.
Ons recente bezoek aan Alfredo bevestigde Monique en mij ook dat het een verstandige keuze was om haast te maken met deze migratiegeschiedenis in beeld te brengen. We hebben nadat we in 2013 besloten om een documentaire over deze fascinerende en vergeten Nederlandse emigratie te maken niet de lange en onzekere weg gekozen van subsidie aanvragen maar zijn gaan crowdfunden om zo snel mogelijk naar Brazilië af te kunnen reizen. Die haast was noodzakelijk omdat - op een uitzondering na - de nazaten die nog ‘Ollands praoten’ op bejaarde leeftijd zijn. Er bleek belangstelling te zijn voor deze film en we konden na een half jaar intensief crowdfunden ons publiek laten weten dat de film er daadwerkelijk kwam. Zoals gezegd vorig jaar april maakten we opnamen met nazaten van de Zeeuwse landverhuizers in Espirito Santo. Een jaar later was er op de regionale omroep van deze Braziliaanse deelstaat aandacht voor de vertaalde release van de film.
Mede door dit filmpje krijgen we nu ook regelmatig mails van Brazilianen die meer willen weten over deze vergeten migratiegeschiedenis. Het woord ‘vergeten’ geldt voor Nederland net zo goed voor Brazilië. Van de week meldde zich via de mail Flavio Lagassa. Hij dacht altijd dat zijn familie van Duitse komaf was. Nu had hij ontdekt dat hij een nazaat is van de familie La Gasse uit Zuidzande. Flavio schreef ons plannen te hebben om binnenkort naar Zeeland af te reizen, om het land van zijn voorouders te bezoeken.
De première van Febre Brasileira in het Archivo Público do Estado do Espirito Santo te Vitória was aangenaam. Het publiek was divers. Van nazaten tot bestuurders en wetenschappers. Taalonderzoeker Gertjan Postma van het Meertens Instituut was er voor uit Nederland gekomen. Vertaalster van Febre Brasileira Ruth Berger kwam speciaal voor de première over uit Belo Horizonte. Het was ook een mooi weerzien met dominee Anivaldo Kuhn uit Melgaço die als kenner van de lokale geschiedenis van de streek uitvoerig in de documentaire aan het woord komt. En een aantal ‘Zeeuwse Brazilianen’, zoals de onderwijzeres Leonora Boone uit Garrafão, was voor de film naar Vitória afgereisd. Sinds een aantal jaar leidt Leonora ook een Hollandse dansgroep. En die traden dan ook op na afloop van de première. De leerlingen dansten op de klompen die het Zeeuwse bedrijf OOS Internationaal onlangs heeft geschonken. Een schenking die weer een gevolg is van de publiciteit rondom het project Braziliaanse Koorts.
Leonora’s tante Madalena was helaas niet bij de première aanwezig. Haar echtgenoot Floriano Pioto, met wie ze samen op de cover van de dvd’s Braziliaanse Koorts en Febre Brasileira staat, was vrij onverwachts in april overleden. We begrepen van Leonora dat Madalena en de rest van de familie de hoes ziet als een eerbetoon aan Floriano.
En we voelden ons in Vitória enorm gesteund door de aanwezigheid van de Nederlandse Consul- generaal in Rio de Janeiro, Arjen Uijterlinde. Hij schreef op zijn blog een verslag over de première.
Ton en Margje verzorgden na Vitória nog voorstellingen in onder meer Holanda en Garrafão. Deze geïmproviseerde voorstellingen in dorpjes waar veel nazaten wonen, waren voor hen ook een bijzonder weerzien met mensen met wie ze vanaf de jaren zeventig lief en leed hebben gedeeld. Zie voor een verslag hierover uiteraard ook de blog van Ton.
Monique en ik gingen vervolgens eind april van Vitória terug naar Rio. Daar verzorgden we in de Nederlandse residentie nog een voorstelling van Febre Brasileira. Nederlandse correspondenten in Brazilië Wies Ubags (onder meer ANP en OneWorld) en Max Westerman (onder meer EenVandaag en Elsevier) waren daarbij aanwezig. Mooie publieke complimenten voor onze film van deze journalisten.
De link die Ubags en Westerman leggen met economische migranten die nu naar Nederland komen, spreekt Monique en mij ook zeer aan. We willen dan ook benadrukken dat de film geen nostalgisch geschiedenisverhaal over een paar landverhuizende Zeeuwen is. We hopen dat we in Braziliaanse Koorts en Febre Brasileira ook hebben laten zien dat de Nederlander in het buitenland niet vanzelfsprekend succesvol is, net zo makkelijk aan de onderkant van de samenleving terecht kan komen en ook grote moeite heeft met integreren in een nieuwe omgeving.
Met Braziliaanse Koorts gaan we nu op tournee door Nederland. Op onze website staat waar de film is te zien. En op de site kunt u ook de dvd, zowel de Nederlandse als Braziliaanse bestellen.
Zie ook de trailer van Braziliaanse Koorts op youtube.
